Zasadą jest, że jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia, każdy z nich może żądać, ażeby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód. Zdarzają się jednak sytuacje, w razie zaistnienia których, pomimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia, rozwód nie jest dopuszczalny, a sąd musi oddalić powództwo (ewentualnie zawiesić postępowanie do czasu ustania przeszkody).
Rozwód sprzeczny z dobrem małoletnich dzieci stron
Pierwszą negatywną przesłanką orzeczenia rozwodu jest wzgląd na małoletnie dzieci stron. Jeżeli bowiem wskutek rozwodu miałoby ucierpieć ich dobro, sąd nie może wyrazić zgody na rozwód.
Dobro dzieci jest nadrzędną wartością i przedmiotem szczególnej ochrony. Jest istotną wartością konstytucyjną, ściśle związaną z nakazem ochrony i opieki państwa nad rodziną, małżeństwem, macierzyństwem i rodzicielstwem. Dlatego w każdej sprawie o rozwód sąd musi zbadać czy dobro dziecka nie zostanie naruszone wskutek rozwodu i w razie powzięcia wątpliwości, przeprowadzić w tym zakresie odpowiednie postępowanie dowodowe.
Sąd będzie musiał w takiej sytuacji porównać sytuację, w której dzieci funkcjonują w chwili orzekania przez sąd, a zatem w stanie zupełnego i trwałego rozkładu pożycia z sytuacją hipotetyczną – w jakiej dzieci znalazłyby się po wydaniu orzeczenia o rozwodzie. Jeżeli porównanie to wykaże pogorszenie sytuacji dzieci po rozwodzie, rozwód nie będzie dopuszczalny.
W jaki sposób sąd bada czy nie istnieje zagrożenie dobra dzieci?
Jeśli materiał dowodowy zgromadzony w aktach sprawy rodzi obawę, że dobro dzieci jest zagrożone, sąd ma obowiązek przeprowadzić postępowanie dowodowe. W zależności od stanu faktycznego danej sprawy takimi dowodami są na ogół zeznania świadków, którzy obserwują dzieci bądź wiedzą o sytuacjach zagrażających ich dobru oraz opinia biegłego psychologa i pedagoga. Specjaliści ci przeprowadzają badania dzieci i rodziców, a następnie sporządzają opinię, która odpowiada na pytanie sądu o to czy rozwód nie jest sprzeczny z dobrem dzieci. Bardzo często stanowi ona kluczowy dowód w sprawie i może być podstawą oddalenia powództwa.
Rozwód sprzeczny z zasadami współżycia społecznego
Kolejną negatywną przesłanką, która uniemożliwia rozwód, jest ustalenie, że orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, a więc z powszechnie akceptowanymi wartościami moralnymi. Ta przeszkoda pozwala uwzględnić przy orzekaniu rozwodu dobro innych osób niż tylko wspólne małoletnie dzieci małżonków oraz inne wartości i okoliczności.
W swym orzecznictwie sądy podkreślają, że oddalenie powództwa na tej podstawie ma miejsce z powodu rażącego pokrzywdzenia drugiego z małżonków np. w sytuacji jego nieuleczalnej choroby, zaawansowanego wieku bądź niemożność zaspokojenia własnych potrzeb. Orzeczenie rozwodu mogłoby prowadzić do pozbawienia takiego małżonka koniecznej pomocy i stanowiło dla niego ogromną krzywdę. Okoliczności te ocenia się przy uwzględnieniu zasad humanitaryzmu oraz całokształtu warunków życiowych małżonków, a zwłaszcza czasu trwania małżeństwa, wieku i stanu zdrowia małżonków, jak również zdolności każdego z nich do zaspokajania osobistych potrzeb.
Rozwodu żąda małżonek wyłącznie winny rozkładowi pożycia
Trzecią przesłanką negatywną, uniemożliwiającą orzeczenie rozwodu, jest sytuacja, w której rozwodu żąda małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia. Jeśli jednak drugi współmałżonek pomimo tego wyrazi zgodę na rozwód, sąd rozwiąże małżeństwo stron. Stanie się tak również wtedy, gdy odmowa zgody na rozwód sprzeczna jest z zasadami współżycia społecznego. Na ocenę czy odmowa zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego ma wpływ wiele czynników, które sąd będzie brał pod uwagę np.: upływ czasu od chwili ustania pożycia małżonków, nieistnienie od wielu lat jakichkolwiek przejawów więzi faktycznej między małżonkami, związek pozamałżeński i sytuacja dzieci w nim urodzonych.